ตามรอย “กระทงหลงทาง” ไปกับ สุดสัปดาห์ คนหล่อ Explorer ท็อปแท็ป

ชวนตามรอยกระทงใบน้อยที่เราอธิษฐานจิตแล้วลอยลงแม่น้ำ …คุณเคยอยากรู้ไหมว่าเมื่อปล่อยจากมือเราแล้วกระทงลอยไปไหน หลงทางไหม และเส้นทางของน้องจะไปสิ้นสุดที่ใด มาหาคำตอบไปพร้อมกับ สุดสัปดาห์ คนหล่อ Explorer ท็อปแท็ป – จิรกิตติ์ คูอาริยะกุล และทีมแฟนคลับกัน

จากมือเราสู่แม่น้ำ …จากแม่น้ำแล้วไปไหน

9 พฤศจิกายน 2565 หลังวันลอยกระทงหนึ่งวัน เราอยู่ที่วัดจากแดง จ.สมุทปราการ วัดที่ตั้งอยู่ปลายแม่น้ำเจ้าพระยาก่อนไหลลงอ่าวไทย ที่นี่มีระบบจัดการขยะร่วมกับชุมชนที่แข็งแกร่งและกลายเป็นแหล่งเรียนรู้ให้ชุมชนอื่นมานานแล้ว และหนึ่งในกิจกรรมที่จัดขึ้นทุกปีและเราพาคนหล่อ Explorer มาแจมในวันนี้คือการเก็บขยะกระทง

งานนี้เจ้าอาวาสวัดจากแดง (พระราชวัชรบัณฑิต – ประนอม ธมฺมาลงฺกาโร) พระสงฆ์ พร้อมด้วยฆราวาสอันประกอบไปด้วยชาวบ้านบริเวณโดยรอบและอาสาสมัครจากหน่วยงานต่างๆ มาพร้อมกันโดยนัดหมายแต่เช้าตรู่ที่เต๊นท์ริมแม่น้ำเจ้าพระยาเพื่อลงเรือช้อนเก็บขยะกระทงและขยะอื่นๆ อย่างแข็งขัน ซึ่งปริมาณที่เก็บได้ในปีนี้อยู่ที่ 966 กิโลกรัม หรือเกือบ 1 ตัน นี่ขนาดเก็บเฉพาะช่วงเช้านะ ยังไม่นับที่ลอยไปทิศทางอื่นหรือไหลลงอ่าวไทยเป็นขยะทะเลอีกไม่รู้เท่าไหร่

หลังเก็บกระทงขึ้นมา ทีมงานมีช่วงพักเที่ยงสั้นๆ เราจึงได้พูดคุยกับท็อปแท็ปถึงความรู้สึกได้ที่ร่วมเก็บขยะกระทงเป็นครั้งแรก ซึ่งเจ้าตัวบอกว่ารู้สึกตกใจกับสิ่งที่ได้เห็น!

“สิ่งที่เก็บขึ้นมาได้…มันดูเน่าเสีย บางอย่างดูเป็นของที่ไม่ควรมาอยู่ในน้ำเลย และไม่คิดว่าของบางอย่างคนจะกล้านำมาทำกระทงแล้วปล่อยลงน้ำ เหมือนเน้นง่าย เน้นกำไรเข้าว่า อย่างแมสก์นี่คือไม่โอเคเลย แล้วก็มีโฟม ดอกไม้พลาสติก ทำให้คิดว่าเราจะสามารถทำให้เทศกาลอยกระทงดีขึ้นได้กว่านี้ไหมในเชิงของกฏระเบียบ อย่างกระทงที่ใช้น่าจะมีกฏชัดเจนว่าต้องใช้วัสดุออร์แกนิกที่สามารถย่อยสลายได้จริงๆ

“นอกจากนี้ยังได้เห็นขยะอื่นๆ อีกหลายอย่าง มีแม้กระทั่งทีวี เรียกว่าทุกอย่างที่อยู่บนบกมันลงไปอยู่ในน้ำได้หมดเลย จนงงว่าคนที่โยนลงไปนี่ตอนนั้นเขาคิดอะไรอยู่ หรือมันบังเอิญหล่นลงไปก็ไม่แน่ใจ ผมคิดว่าเราควรจะมีการจัดการและมีกฏระเบียบที่ชัดเจนกว่านี้ในเชิงของการใช้แม่น้ำร่วมกัน เพราะแม่น้ำเป็นพื้นที่สาธารณะ การที่ใครคนหนึ่งทำเสีย คนอื่นก็เสียไปด้วย พอแม่น้ำไม่สะอาด มีมลพิษ คนก็จะป่วย สุดท้ายมันก็ส่งผลไม่ดีต่อคนนั่นแหละครับ”

ขยะกระทง - วัดจากแดง — ส่วนหนึ่งของขยะที่เก็บขึ้นมาได้ จะเห็นว่ายังคงมีการใช้โฟมเป็นฐานกระทงอยู่บ้าง ส่วนขวดพลาสติกเป็นขยะมากับสายน้ำเสมอ

แยกร่าง : กระทงหนึ่งใบประกอบด้วยอะไรบ้าง

บางคนอาจจะเข้าใจว่าการเก็บขยะกระทงคือการช้อนขยะขึ้นจากแม่น้ำเพื่อลดการเน่าเสียของน้ำแล้วเป็นอันจบ แต่จริงๆ แล้วขั้นตอนนี้เป็นแค่จุดเริ่มต้น เพราะหลังจากช้อนขยะกระทงขึ้นจากน้ำแล้ว ยังมีกระบวนการต่ออีกมาก

เนื่องจากกระทงหนึ่งใบมีหลายส่วนประกอบ ยิ่งวิจิตรงดงามเท่าไหร่ที่ยิ่งมีความซับซ้อนและมีวัสดุหลากหลายขึ้นเท่านั้น ดังนั้นแม้จะเป็นกระทงจากวัสดุธรรมชาติอย่างกระทงใบตอง เราก็ไม่สามารถโยนมันเข้าเครื่องทำย่อยวัตถุอินทรีย์เพื่อทำปุ๋ยได้ทันที ต้องเอาไป “แยกร่าง” ก่อน เพื่อนำส่วนประกอบต่างๆ ไปจัดการอย่างเหมาะสม ซึ่งโดยหลักๆ แล้วกระทงจากวัสดุธรรมชาติแบบมาตรฐาน 1 ใบ ประกอบไปด้วย

วัสดุธรรมชาติที่ย่อยสลายได้

ที่มา : ต้นกล้วยที่เป็นฐานกระทง ใบตองหรือใบพับพลึงที่เป็นกลีบกระทง ดอกไม้ตกแต่ง ฯลฯ

ที่ไป : เข้าเครื่องย่อยวัตถุอินทรีย์เพื่อนำไปทำปุ๋ย

วัสดุที่เป็นโลหะ

ที่มา : วัสดุกลัดหรือยึดส่วนต่างๆ ของกระทงเข้าด้วยกัน เช่น ลูกแม็กซ์หรือตะปูที่ใช้ตรึงกลีบกระทงเข้ากับฐาน ขอบอกว่าส่วนนี้คือตัวตึงเลยจ้ะ เพราะถ้าตะปูหลุดเข้าไปในเครื่องย่อยวัตถุอินทรีย์จะทำให้เครื่องเสียหาย ซ่อมกันยาว หรือถ้าจมลงแม่น้ำก็จะขึ้นสนิมและปล่อยสารปนเปื้อนจากโลหะ กลายเป็นมลพิษต่อสัตว์น้ำในบริเวณนั้น และยิ่งกระทงวิจิตรเท่าไหร่ก็จะยิ่งใช้วัสดุโลหะในการประกอบร่างกระทงมากเท่านั้น

ที่ไป : ถอดออกทีละตัวแยกไว้เป็นที่ระลึก (ทางวัดยังหาทางเอาไปใช้ประโยชน์ต่อไม่ได้) ซึ่งในปี 2565 นี้ทางวัดแยกตะปูออกมาจากขยะกระทงได้ 6 กิโลกรัม

พลาสติก

ที่มา : ดอกพุดปลอม ดอกรักปลอม ฯลฯ

ที่ไป : แยกรวมกับขยะพลาสติกที่อื่นๆ เช่น ขวดพลาสติก ถุงพลาสติก ส่วนใหญ่ขยะพลาสติกที่ผ่านการแช่น้ำมาแล้วจะนำไปผ่านกระบวนการเพื่อทำเป็นของใช้อื่นๆ ไม่ได้ เพราะจะมีตะกอนจับ ปลายทางของขยะพลาสติกจากแม่น้ำส่วนใหญ่คือการนำไปทำเชื้อเพลิงขยะ

นี่ยังไม่นับที่เก็บไม่หมดนะ ขยะพลาสติกบางส่วนที่ไหลสู่ทะเลนอกจากทำให้เสียทัศนียภาพแล้ว ยังเป็นอันตรายต่อสัตว์น้ำที่อาจจะกินเข้าไปโดยไม่รู้เรื่องรู้ราว บ้างตาย บ้างป่วย แถมพลาสติกบางประเภทยังเกิดการย่อยสลายกลายเป็นพลาสติกขนาดเล็กที่เรียกว่าไมโครพลาสติก พอสัตว์น้ำกินเข้าไปก็อาจโดนมนุษย์จับมากินต่อ ไปๆ มาๆ ขยะพลาสติกที่มนุษย์ทิ้งลงแหล่งน้ำก็กลับมาหาเราอยู่ดี แถมอันตรายกว่าเดิมด้วย สู้เราลดการใช้ให้พอดี แล้วทิ้งให้เป็นที่เป็นทางเพื่อส่งต่อพลาสติกเข้าสู่กระบวนการรีไซเคิลแบบสวยๆ ไม่ดีกว่าเหรอ ทั้งง่าย ทั้งปลอดภัยต่อตัวเองและสิ่งแวดล้อม

สำหรับขั้นตอนการคัดแยกขยะกระทงซึ่งเป็นขั้นตอนสำคัญนั้น แน่นอนว่าเราต้องให้คนหล่อได้ Explore ด้วยตัวเองอยู่แล้ว และนี่คือความรู้สึกจากประสบการณ์จริงของท็อปแท็ป

“ส่วนที่ยากที่สุดในการแยกขยะกระทงผมว่าคือการดึงตัวตะปูกับลูกแม็กซ์ออกมาครับ ลูกแม็กซ์เป็นโลหะชิ้นเล็กที่ขึ้นสนิมและไม่สะอาดเพราะว่าแช่อยู่ในน้ำเน่าเสียอะไรต่างๆ สารปนเปื้อนมันเยอะมาก ต้องใช้อุปกรณ์ในการดึง แล้ว 1 กระทงนี่มีลูกแม็กซ์ประมาณ 30 – 40 ตัว มีตะปูเกิน 20 ตัว แล้วไม่ใช่ตะปูอันเล็กๆ นะครับ เป็นตะปูอันเบ้อเริ่มที่ใช้สร้างบ้านได้เลยครับ ทำให้ผมถามตัวเองว่ามันควรจะมีอย่างอื่นที่ใช้แทนลูกแม็กซ์กับตะปูไหม อะไรก็ตามที่มันสามารถย่อยสลายได้หมดจด หรือมันรักโลกได้มากกว่านี้ หรือไม่จำเป็นต้องเป็นกระทงใบใหญ่ไหม เป็นเรื่องที่ยังคิดหาคำตอบอยู่ครับ แต่ที่ได้คำตอบแล้วแน่ ๆ คือการแยกส่วนกระทงมันยากมากจริงๆ ครับ (หัวเราะ)”

ใช้อย่างพอดี จัดการอย่างเหมาะสม

เรื่องราวของกระทงใบน้อยที่สุดสัปดาห์พาคุณผู้อ่านมา Explore ไปพร้อมๆ กับคนหล่อนี้ ไม่ได้มีเจตนาต่อต้านประเพณีลอยกระทงแต่อย่างใด เพราะเชื่อว่าทุกคนที่มาร่วมกิจกรรมเก็บขยะกระทงในครั้งนี้ต่างก็มีความทรงจำดีๆ เกี่ยวกับงานลอยกระทง เพียงแต่ต้องการสื่อให้เห็นภาพว่าเมื่อกระทงลอยออกจากมือของเราแล้ว เส้นทางของน้องเป็นอย่างไรต่อ และเราจะทำอะไรได้บ้างเพื่อให้สามารถสืบสานประเพณีที่ทั้งสนุกสนานและสวยงามควบคู่ไปกับการรักษาสภาพแวดล้อมของแม่น้ำลำคลองซึ่งส่งผลกระทบโดยตรงต่อวิถีชีวิตของเราเช่นกัน

หลักใหญ่ใจความของเรื่องนี้อยู่ที่ “ความพอดี” ทำไมสมัยก่อนเราไม่เคยมีปัญหาขยะล้นแม่น้ำลำคลอง นั่นเพราะประชากรเรายังไม่เยอะทำให้ขยะกระทงอยู่ในปริมาณที่ธรรมชาติสามารถจัดการ (ย่อยสลาย) ได้ ขณะที่สมัยนี้แม้จะมีการรณรงค์ให้ใช้วัสดุธรรมชาติในการทำกระทงแล้วก็ยังคงเป็นปัญหา นั่นเพราะแม้จะเป็นใบตองหรือกาบกล้วยแต่เมื่อถูกปล่อยลงแม่น้ำพร้อมกันในวันเดียวจำนวนมหาศาลก็เกินกำลังของธรรมชาติอยู่ดี (นี่ยังไม่นับส่วนประกอบยิบย่อยอื่นที่ไม่สามารถย่อยสลายได้นะ)

ดังนั้น ในปีหลังๆ มานี้ หลายหน่วยงานจึงได้มีการนำเสนอ “การลอยกระทงทางเลือก” ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น เพื่อลดภาระในการจัดการขยะของธรรมชาติและผู้คนในหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ซึ่งแต่ละอย่างก็มีข้อดีข้อเสียแตกต่างกันไป ไม่ว่าจะเป็น….

กระทงขนมปัง เป็นไอเดียน่ารักที่มีมานานแล้ว อย่างน้อยก็เป็นอาหารปลาและย่อยสลายได้ แต่ถ้ามีปริมาณมากไปและมาพร้อมกัน หรือไปลอยในบริเวณที่ไม่มีสัตว์น้ำมากพอจะกินได้ทัน กระทงขนมปังเหล่านี้ก็จมสู่ก้นแม่น้ำและเกิดการเน่าเสียได้เช่นกัน

กระทงน้ำแข็ง เป็นไอเดียที่เริ่ดเช่นกัน เพราะเมื่อละลายจะกลายเป็นส่วนหนึ่งของน้ำ แต่จะดีงามยิ่งขึ้นถ้าไม่ใส่ท็อปปิ้งเยอะ เพราะเมื่อน้ำแข็งละลายท็อปปิ้งเหล่านั้นก็คือขยะอยู่ดี แนะนำให้ใส่ท็อปปิ้งน้อยที่สุดและเป็นวัสดุธรรมชาติที่ย่อยสลายได้หมดจด

กระทงทดแทนขนาดเล็ก เช่น การนำดอกบัวมาพับกลีบแล้วลอยแทนกระทง น่ารักตะมุตะมิไปอีกแบบ ที่สำคัญลดปริมาณขยะได้ เพราะชิ้นเล็ก มีกลีบในตัวไม่ต้องใช้วัสดุหลายอย่างมาประกอบ ที่สำคัญไม่ต้องใช้ตะปูในการประกอบร่าง

หนึ่งครอบครัวหนึ่งกระทง เป็นโปรเจ็คต์ที่ปังมาก ทั้งลดปริมาณขยะ ประหยัดเงิน (เอาไปซื้อของกินด้วยกันได้หลายอย่างเลย) และกระชับความสัมพันธ์ในครอบครัว และจะดียิ่งขึ้นถ้าใช้กระทงธรรมชาติที่มีส่วนประกอบน้อยเพื่อลดขยะลงอีกสเต็ป

ลอยกระทงออนไลน์ มีมานานมากแล้ว อาจจะดูเป็นคนเหงา 2022 ไปนิดนึง แต่ตอบโจทย์คนที่ไม่ชอบเบียดเสียด ที่สำคัญการสร้างขยะเป็นศูนย์เลยน้า (อย่าลืมเลือกเว็บที่เชื่อถือได้เพื่อหลีกเลี่ยงสแปม)

จากใจ สุดสัปดาห์ คนหล่อ Explorer ท็อปแท็ป – จิรกิตติ์

เก็บขยะกระทง, ท็อปแท็ป, แฟนคลับ — ทางวัดมีการชั่งน้ำหนักกระทงที่เก็บได้ทุกปีเพื่อรวบรวมข้อมูลไว้เป็นสถิติ

“หลังจากวันนี้ส่วนตัวผมคิดว่าอาจจะไม่ได้ลอยกระทงในแง่ของวัตถุแล้วครับ เพราะจากที่ได้ฟังท่านเจ้าคุณ (เจ้าอาวาสวัดจากแดง) ท่านบอกว่าการแสดงความเคารพต่อแม่น้ำมันไม่ได้อยู่ที่ว่าเราเอาอะไรไปลอย แต่อยู่ที่ว่าเราเห็นคุณค่า และความรู้สึก Respect ณ ตอนนั้นมากกว่า ตัวผมมองว่าการขอขมาพระแม่คงคาคือการที่ไปเก็บกระทงขึ้นมาจากแม่น้ำมากกว่า (หัวเราะ) เพราะเป็นเจตนาและการกระทำที่ดีต่อแม่น้ำ

“ถ้าผมมีโอกาสบอกคนอื่นๆ ต่อก็อยากให้ตระหนักว่าของที่เอาไปใช้ทำกระทงควรเป็นของที่ไม่มีอันตรายต่อคนอื่น ต่อแม่น้ำ ต่อธรรมชาติ ควรใช้ของที่ออร์แกนิคที่สุดเท่าที่ทำได้ พลาสติกหรือแมสก์เนี่ยไม่ควรเอาไปเป็นส่วนประกอบของกระทงเลย มันใช้เวลาในการย่อยสลายเป็นร้อยปีนะครับ แล้วก็อยากให้ลองหาวิธีที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมมากขึ้น อย่างที่ตัวผมเองทำล่าสุดคือลอยกระทงออนไลน์…ก็รู้สึกเหมือนเดิมนะ ไม่รู้สึกแตกต่างจากการไปลอยจริง ไม่เหนื่อยด้วย ไม่ต้องเบียดคนเยอะ แล้วก็ไม่ทำให้แม่น้ำมีมลพิษมากขึ้นด้วยครับ” ท็อปแท็ปเปิดใจกับเราถึงสิ่งที่ได้ตระหนักรู้และความตั้งใจต่อจากนี้ ก่อนจะปิดท้ายถึงกิจกรรมคนหล่อ Explorer ว่า

ขยะกรทง - กระทงจากแมสก์ — กระทงที่ทำจากแมสก์หรือหน้ากากอนามัยที่ท็อปแท็ปพูดถึง

“วันนี้แฮปปี้ครับ รู้สึกดีที่ได้พาแฟนคลับมาเก็บขยะ แล้วก็ทำให้คนเห็นว่ามันมีกิจกรรมสาธารณะประโยชน์ที่เราทุกคนสามารถมาร่วมได้นะ และยังได้ความรู้เรื่องสิ่งแวดล้อมซึ่งเป็นเรื่องใกล้ตัวเราซึ่งทุกคนสามารถมีส่วนร่วมในการดูแลได้ครับ”

นี่คือสิ่งที่คนหล่อ Explorer ของเราได้ค้นพบจากการร่วมกิจกรรมในวันนี้ แล้วคุณล่ะ เมื่อได้ Explore การเก็บขยะกระทงไปพร้อมกับพวกเราแล้ว ปีหน้าจะเลือกลอยกระทงแบบไหน